Anemia z niedoboru żelaza

Najczęstszą przyczyną anemii jest niedobór żelaza. Anemia z niedoboru żelaza dotyczy ponad 25 proc. kobiet w wieku reprodukcyjnym (15–49 lat), ok. 26 proc. kobiet w ciąży i ok. 26 proc. dzieci w okresie przedszkolnym. Żelazo jest niezbędnym składnikiem do przebiegu kluczowych procesów biologicznych. Jako element hemoglobiny uczestniczy w transporcie tlenu do komórek organizmu. Będąc częścią enzymów chroni komórki przed stresem oksydacyjnym. Dodatkowo jako składowa enzymów bierze pośrednio udział w syntezie serotoniny, prostaglandyn, tlenku azotu, produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny, a więc hormonów tarczycy. Ma wpływ na metabolizm cholesterolu i sprzyja detoksykacji. Uczestniczy także w syntezie DNA. Pełni ważną rolę w zwalczaniu wirusów oraz bakterii przez układ immunologiczny. Niedobór żelaza powoduje zmniejszanie się jego zapasów w organizmie. Gdy magazyn żelaza jest na wyczerpaniu pojawia się niedokrwistość, czyli anemia. Jest to stan, w którym liczba czerwonych krwinek lub ilość zawartej w nich hemoglobiny jest nie wystarczająca do utlenowania tkanek.

Zgodnie z normami zalecane dzienne zapotrzebowanie na żelazo wynosi:
  • dla chłopców do 13 do 18 roku życia – 12mg,
  • dla dziewcząt od 13 do 18 roku życia – 15mg,
  • dla mężczyzn – 10mg,
  • dla kobiet do 50 roku życia – 18mg,
  • dla kobiet powyżej 50 roku życia – 10mg,
  • w ciąży – 27mg,
  • w okresie laktacji – 10mg.

Przyczyny anemii

Przyczyn występowania anemii jest wiele. Dotyczą one zarówno niedoborów niektórych substancji w organizmie (żelaza, kwasu foliowego, witaminy B12), występowania chorób przewlekłych, infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych, nieprawidłowo zbilansowanej, bądź restrykcyjnej diety, zwiększonej utraty krwi, jak również uwarunkowań genetycznych. Najczęstszą przyczyną jest anemia z niedoboru żelaza.

Kiedy i u kogo jest zwiększone zapotrzebowanie za żelazo?

  • W okresie dojrzewania u kobiet
  • U kobiet u których występują obfite miesiączki
  • W czasie ciąży
  • U osób cierpiących na zespół złego wchłaniania
  • U sportowców
  • U osób u których doszło do intensywnej utraty krwi (np. po urazie)
  • U osób spożywających dużo błonnika

Nierównowaga pomiędzy zapotrzebowaniem na żelazo a jego podażą może być rezultatem:

  • Zwiększonego zapotrzebowania na żelazo w określonych sytuacjach życiowych, fizjologicznych lub patologicznych (okres szybkiego wzrostu, ciąża, karmienie)
  • Zwiększonej utraty żelaza, głównie w wyniku przewlekłych krwawień (krwawienia miesięczne, przewlekłe krwawienia z przewodu pokarmowego i innych błon śluzowych)
  • Zmniejszonej podaży żelaza pokarmowego lub jego upośledzonego przyswajania lub upośledzonej dystrybucji w organizmie (zespoły złego wchłaniania, nadmierne odkładanie żelaza w tkankach, zanikowy nieżyt błony śluzowej żołądka, przewlekłe choroby zapalne jelit, stan po resekcji żołądka, przewlekłe biegunki, celiakia, dieta wegetariańska, wrodzona niedokrwistość
    z niedoboru żelaza oporna na podawanie żelaza, a także nadużywanie inhibitorów pompy protonowej – czytaj https://ewajakubiec.pl/leki-na-refluks-lecza-czy-szkodza/
    oraz operacje bariatryczne).

Oceniając gospodarką żelazową, bierze się pod uwagę następujące parametry: stężenie żelaza, transferyny, wysycenie transferyny żelazem, całkowitą zdolność wiązania żelaza (TIBC), utajoną zdolność wiązania żelaza (UIBC), poziom rozpuszczalnego receptora dla transferyny (sTfR), stężenie ferrytyny.

Etapy niedoboru żelaza  Badania laboratoryjne
Przedutajony↓ ferrytyna
– pozostałe parametry w normie
Utajony↓ ferrytyna
↓ żelazo
↑ sTfR
↑ TIBC
– morfologia w normie
Jawny↓ ferrytyna
żelazo
↑ sTfR
↑ TIBC
↓ MCV
↓ MCH
↓ Hemoglobina
Leukopenia
Małopłytkowość lub nadpłytkowość

Objawy anemii:

  • Osłabienie, szybkie męczenie się i senność,
  • Szybkie bicie serca, zwłaszcza przy wysiłku fizycznym,
  • Duszności,
  • Bóle i zawroty głowy,
  • Trudności z koncentracją i uwagą,
  • Blada skóra, śluzówki i spojówki,
  • Łamliwość włosów i paznokci,
  • Skurcze nóg,
  • Uczucie zimna,
  • Częste infekcje dróg oddechowych

Postępowanie w niedoborze żelaza

1. Wyrównanie pH żołądka

Żelazo hemowe wchłania się niezależnie od kwasowości soku żołądkowego, natomiast żelazo niehemowe wymaga niskiego pH w żołądku, aby mogło się wchłonąć. Często przyczyną niskiej kwasowości żołądka jest przyjmowanie antybiotyków lub leków zobojętniających kwasowość żołądka, a także stosowanie używek takich jak alkohol czy papierosy oraz spożywanie wysokoprzetworzonej żywności. Niskie wydzielanie kwasu solnego jest również charakterystyczne dla osób żyjących w stresie, u których jego uwalnianie jest blokowane przez hormony. Dlatego w takim przypadku należy zastosować preparaty wspomagające wydzielanie kwasu solnego w żołądku tj. zioła gorzkie, ocet jabłkowy.

2. Dieta – należy zwiększyć spożycie produktów bogatych w żelazo:

Hemowe (zwierzęce) wchłania się w około 20 %
  • Wątróbka
  • Mięso czerwone (najwięcej wołowina)
  • Drób
  • Jajka
  • Ryby
Niehemowe (roślinne) wchłania się w około 5%
  • Pestki dyni
  • Otręby pszenne
  • Kakao
  • Zarodki pszenne
  • Mak niebieski
  • Fasola biała
  • Orzechy pistacjowe
  • Sezam
  • Soczewica czerwona
  • Natka pietruszki
  • Kasza jaglana
  • Słonecznik, nasiona
  • Płatki owsiane
  • Płatki jęczmienne
  • Morele suszone

Co ułatwia przyswajanie żelaza?

  • Witamina C, Witamina E, kwas foliowy, niskie pH w żołądku, laktoferyna

Co utrudnia wchłanianie żelaza?

  • Leki zobojętniające i hamujące wydzielanie kwasu solnego, kofeina, wapń, fityniany, tanina zawarta w herbacie, duże ilości błonnika, szczawiany (szczaw, rabarbar, szpinak)

Jak w praktyce poprawić wchłanianie żelaza?

Już dodatek witaminy C do pożywienia może skutecznie walczyć z anemią, która może wynikać ze słabego wchłaniania żelaza. Dodaj do posiłku surową paprykę, posyp danie posiekaną natką pietruszki, dodaj do owsianki świeże owoce, a do koktajlu sok z cytryny.

Fityniany są zawarte głównie w nasionach roślin strączkowych oraz produktach zbożowych.
Ich aktywność można obniżyć poprzez moczenie oraz kiełkowanie nasion, pestek i orzechów, fermentację chleba (pieczywo na zakwasie), a także moczenie zbóż, np. płatków owsianych.

By uchronić się przed słabym wchłanianiem żelaza spowodowanym obecnością polifenoli i tanin należy zrezygnować ze spożycia kawy, herbaty i kakao podczas i zaraz po posiłku.

Należy unikać spożywania produktów bogatych w żelazo w towarzystwie przetworów mlecznych. Wapń zawarty w produktach mlecznych podobnie jak magnez utrudnia wchłanianie żelaza.

Laktoferyna – białko wiążące żelazo

Laktoferyna to białko występujące w największej ilości w siarze (colostrum). Ma ono właściwości wychwytujące i wiążące jony żelaza. Badania wykazały, że suplementacja laktoferyną jest skuteczna w podniesieniu poziomu żelaza w organizmie, a dodatkowo nie niesie za sobą skutków ubocznych tak jak to jest w przypadki suplementacji żelaza.

Suplementacja doustna żelazem

Suplementacja samym żelazem powinna zawsze być zalecona przez lekarza. Zarówna dawka, okres suplementacji powinien być regularnie kontrolowany.

Przy silnej anemii suplementacja preparatami żelaza często jest konieczna. Natomiast nie polecam suplementacji żelazem profilaktycznie lub rutynowo ponieważ jest duże ryzyko przedawkowania a nadmiar żelaza jest dla organizmu równie niebezpieczny i może spowodować zakłócenie równowagi flory jelitowej, a długotrwały nadmiar może prowadzić do niewydolności serca. Powstaje również toksyczny nadmiar wolnych rodników, które nasilają stan zapalny.

Dlatego w pierwszej kolejności powinniśmy zadbać o odpowiednie źródła żelaza w diecie (żelazo hemowe, łatwiej przyswajalne). Dodatkowo należy zadbać o prawidłową pracę żołądka oraz jelit, jeść produkty bogate w witaminę C oraz ograniczyć w diecie produkty, które mogą wpływać negatywnie na wchłanianie żelaza.

Źródła:

  1. https://kompendiumdiagnosty.pl/2017/05/26/niedokrwistosc-z-niedoboru-zelaza/
  2. https://www.lifelinediag.eu/niedobor-zelaza-i-jego-nastepstwa/
  3. https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/view/1226/1205
  4. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/724,gospodarka-zelazem