Obecnie szacuje się, że ponad miliard ludzi na całym świecie cierpi na niedobór witaminy D. Polskie publikacje wskazują, że może to dotyczyć nawet 90 % Polaków. Mimo, że od kilku lat bardzo dużo mówi się o witaminie D, wciąż duża część osób nie wie, lub ma wątpliwości dotyczące konieczności suplementacji, a także doboru odpowiedniej dawki. Ze względu na obserwowane poważne skutki niedoboru witaminy D m.in krzywicę u dzieci, osteomalacja (niedostateczna mineralizacja kości) i osteoporozę u osób dorosłych, zwiększoną zachorowalność na nowotwory różnego typu, cukrzycę typu I, reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane oraz schizofrenię – zadbanie o właściwy poziom witaminy D wydaje się być kluczowym dla naszego zdrowia.

Dlaczego mamy niedobory?

Niedobory witaminy D wynikają ze zbyt małej syntezy w skórze oraz niewielkiej jej zawartości w produktach spożywczych. Dodatkowo poprzez zmianę naszego charakteru pracy i stylu życia, obecnie większość czasu spędzamy w zamkniętych pomieszczeniach, stąd nie mamy szans na ekspozycję skóry na słońce. Dlatego nawet w okresie letnim spora część osób ma niedobory witaminy D.

ZAWARTOŚĆ WITAMINY D W POLSKICH PRODUKTACH ŻYWNOŚCIOWYCH

PRODUKT	ZAWARTOŚĆ WITAMINY D
węgorz świeży	1200 j.m./100 g
śledź marynowany	480 j.m./100 g
śledź w oleju	808 j.m./100 g
dorsz świeży	40 j.m./100 g
gotowany/pieczony łosoś	540 j.m./100 g
gotowana/pieczona makrela	152 j.m./100 g
ryby z puszki (tuńczyk, sardynki)	200 j.m./100 g
żółtko jajka	54 j.m./żółtko
ser żółty	7,6–28 j.m./100 g
mleko krowie	0,4–1,2 j.m./100 ml
Synteza w skórze pod wpływem promieniowania UVB – ekspozycja ramion i nóg przez 15 minut na pełnym słońcu latem	2000-4000 j.m.

Czynniki wpływające na syntezę witaminy D

Najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na nasilenie syntezy witamy D w organizmie jest szerokość geograficzna, pora roku oraz pora dnia. W okresie zimy w naszej szerokości geograficznej natężenie promieniowania uniemożliwia osiągnięcie wartości niezbędnej do wytworzenia witamy D w skórze. Jej synteza jest najbardziej aktywna między godziną 10 a 15 w okresie letnim. Ponadto w miarę starzenia się organizmu efektywność istotne się zmniejsza- nawet o 75 % u osób powyżej 70 roku życia. Kolejnym problemem jest fakt, że dużą popularnością cieszą się filtry przeciwsłoneczne, które stosuje się, aby zapobiec oparzeniom słonecznym i rozwojowi nowotworu skóry. Podczas, gdy już zastosowanie preparatu z filtrem SPF 8 ogranicza syntezę cholekalcyferolu aż o 95 %.

Główne przyczyny niedoborów

Niedostateczna synteza skórna z powodu położenia geograficznego Polski
Stałe przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach
Otyłość – witamina D gromadzi się w tkance tłuszczowej, co powoduje zmniejszenie jej stężenia w surowicy
Częste używanie filtrów przeciwsłonecznych
Utrudniona synteza skórna w podeszłym wieku
Leki stosowane w epilepsji, choroby nerek i marskość wątroby
Zaburzenia wchłaniania
Dieta wegetariańska i wegańska
Zaburzenia genetyczne

Zapotrzebowanie organizmu na witaminę D

Wskaźnikiem poziomu witamy D w organizmie jest 25- hydroksycholekalcyferol [25(OH)D3] i na jego podstawie możemy stwierdzić, czy ilość witamy D jest wystarczająca w naszym organizmie. Dlatego, aby ustalić odpowiednią indywidualną dawkę witaminy D niezbędne jest zbadania jej poziomu. Jeszcze do nie dawna jako optymalne stężeń 25 (OH) D3 wskazywano wartość 20 ng/ml. Natomiast aktualnie uważa się, stężenie powinno wynosić 40 ng/ml lub więcej.

Stężenie 25(OH)D ng/ml	Terminologia
Do 9	Ciężki niedobór
10-20	Niedobór
21-30	Poziom suboptymalny
31-80	Poziom zalecany
81-100	Poziom wysoki, tolerowany przez organizm
Powyżej 100	Poziom zbyt wysoki, wskazane przerwanie suplementacji
Powyżej 200	Stężenie toksyczne

Grupy ryzyka niedoboru witaminy D – wskazania do oznaczenia 25 (OH)D w surowicy

Wiele jednostek chorobowych ma dodatkowy wpływ na zwiększony niedobór witaminy D. Poniżej lista, która wskazuje kiedy jest wskazane zbadanie poziomu witaminy D w surowicy ze względu na duże ryzyko występowania niedoborów.

Grupy zaburzeń	Przykładowe rozpoznania
Zaburzenia narządów ruchu	Krzywica, osteomalacja, osteoporoza, bóle kostne, deformacje kostne, wady postawy, nawracające złamania niskoenergetyczne, jałowe martwice kości
Zaburzenia gospodarki wapniowo–fosforanowe	Zaburzenia kalcemii, kalciurii, fosfatemii, fosfaturii, hipofosfatazja i hiperfosfatazja
Przewlekłe leczenie niektórymi lekami	Przewlekła kortykosteroidoterapia, leczenie ketokonazolem, lekami antyretrowirusowymi i przeciwdrgawkowymi
Zaburzenia trawienia i wchłaniania	Zespoły zaburzeń trawienia i wchłaniania, mukowiscydoza, przewlekłe choroby zapalne jelit
Choroby wątroby	Niewydolność wątroby, cholestaza, stan po przeszczepie wątroby, niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD
Choroby nerek	Niewydolność nerek, stan po przeszczepie nerki, kamica nerkowa, nefrokalcynoza
Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego	Nadczynność i niedoczynność przytarczyc, nadczynność i niedoczynność tarczycy, cukrzyca typu 1, somatotropinowa niedoczynność przysadki, anoreksja nervosa, autoimmunizacyjne zespoły wielogruczołowe
Zaburzenia rozwoju somatycznego	Niskorosłość, wysokorosłość, otyłość, kacheksja
Opóźnienie rozwojowe	Opóźnienie rozwoju psychoruchowego, upośledzenie umysłowe
Choroby układu nerwowego	Mózgowe porażenie dziecięce, przewlekłe unieruchomienie, stwardnienie rozsiane, autyzm, padaczka, drgawki o nieustalonej etiologii, miopatia, dystrofia mięśniowa
Choroby alergiczne	Astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry
Choroby autoimmunizacyjne	Kolagenozy, reumatoidalne zapalenie stawów, autoimmunizacyjne choroby skóry, cukrzyca typu 1, choroba Hashimoto
Zaburzenia odporności	Nawracające infekcje układu oddechowego, nawracające i przewlekłe stany zapalne w innych lokalizacjach
Choroby nowotworowe	Choroby nowotworowe krwi, układu chłonnego i innych narządów, guzy nowotworowe i stan po leczeniu nowotworów
Choroby układu krążenia	Nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca
Choroby metaboliczne	Cukrzyca typu 2, zaburzenia gospodarki lipidowej, otyłość, zespół metaboliczny

Zalecane dawki profilaktyczne

Dawkowanie profilaktyczne uzależnione jest od wieku, masy ciała, pory roku, diety oraz trybu życia. Największe zapotrzebowanie mają osoby otyłe w każdej grupie wiekowej oraz seniorzy po 75 roku życia. Natomiast aktualnie podaż jednorazowych dawek uderzeniowych witaminy D w warunkach polskich nie jest zalecana. Poniżej aktualne wytyczne dla różnych grup wiekowych określone populacji polskiej.

Grupa wiekowa	Dawka witaminy D3 na dobę
Wcześniaki, urodzone do 32 t.c.	800 IU
Wcześniaki, urodzone między 33-36 t.c.	400 IU
Noworodki	400 IU
Niemowlęta	Do 6 m-s 400 IU, 6-12 m-s 400-600 IU
Dzieci (1-10 lat)	600-1000 IU
Dzieci (1-10 lat) z otyłością	1600-4000 IU
Młodzież (11-18 lat)	800-2000 IU
Młodzież (11-18) lat z otyłością	1600-4000 IU
Dorośli (19-65 lat)	800-2000 IU
Dorośli (19-65 lat) z otyłością	1600-4000 IU
Seniorzy 65-75 lat	800-2000 IU
Seniorzy 65-75 lat z otyłością	1600-4000 IU
Seniorzy (>75 lat)	2000-4000 IU
Seniorzy (>75 lat) z otyłością	4000-8000 IU
Ciąża i laktacja	2000 IU

Na podstawie: Rusińska A, Płudowski P, Walczak M i wsp. Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland – Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies – 2018 Update. Front Endocrinol 2018;9:246. DOI: 10.3389/fendo.2018.00246

Zalecane dawki witaminy D w leczeniu niedoboru na podstawie badania poziomu 25(OH)D w surowicy

W przypadku oznaczenia poziomu 25(OH)D i stwierdzenia niedoboru zalecane dawki są wyższe i dla osób dorosłych maksymalna dawka dobowa wynosi do 10 000 IU na dobę. Po dwóch miesiącach suplementacji należy ponownie zbadać poziom witaminy D.

Grupa wiekowa	Dawka witaminy D3 na dobę
<1 miesiąca życia	1000 IU
1-12 miesiąc życia	1000-3000 IU
2-19 lat	3000-5000 IU
>19 lat	7000-10 000 IU

Płudowski P, Karczmarewicz E, Bayer M, Carter G, Chlebna-Sokół D i wsp. Practical guidelines for the supplementation of vitamin D and the treatment of deficits in Central Europe – recommended vitamin D intakes in the general population and groups at risk of vitamin D deficiency. Endokrynol Pol 2013;64(4):319–327

W terapii spersonalizowanej pacjentów dorosłych można rozważyć wykorzystanie wzoru, który pozwala na obliczenie dawki całkowitej. Następnie obliczoną w ten sposób dawkę należy podzielić na dawki codzienne lub tygodniowe, rozkładając leczenie na 2-3 miesiące.

CAŁKOWITA DAWKA TERAPII (IU) = 40 x (75 – stężenie 25(OH)D nmol/l* w surowicy pacjenta) x masa ciała (kg)

* przeliczanie jednostek stężenia 25(OH)D: nmol/l x 0.40 = ng/ml (ng/ml = ug/l); ng/ml x 2.50 = nmol/l

Niezbędna suplementacja

Niedobór witaminy D jest powszechny w populacji polskiej, a postępująca zmiana trybu życia i niska podaż witaminy D w diecie pogłębiają ten problem Niezależnie od wieku, niedobór witaminy D jest wiązany ze znacznym wzrostem ryzyka rozwoju wielu chorób oraz wielu negatywnych skutków zdrowotnych. Dlatego właściwy poziom jej poziom jest warunkiem zachowania zdrowia, a badanie jej poziomu powinno być standardem profilaktyki zdrowia. W okresie od października do kwietnia suplementacja profilaktyczna w każdej grupie wiekowej jest obowiązkowa, a w okresie letnim po zbadaniu poziomu i stwierdzeniu niedoboru. Na podstawie poziomu należy dobrać odpowiednią dawkę. Następnie po dwóch miesiącach wskazane jest powtórne oznaczenie, aby sprawdzić, czy dawka jaką stosujemy jest odpowiednia czy należy ją zmienić na wyższą lub niższą.

Bibliografia: